Naast het gebruik van tekstuele bronnen, zijn in de afgelopen eeuw de multimodale bronnen toegenomen. Volgens IBM zijn audiovisuele collecties de volgende golf van big data, waarbij televisie-archieven en interviewcollecties van oral history projecten interessante bronnen voor onderzoek kunnen vormen.

Echter, door de andere structuur ten opzichte van tekstuele bronnen, is het doorzoeken en analyseren van multimodale collecties niet triviaal. Hoe deze nieuwe bronnen te metadateren, of met technische toepassingen doorzoekbaar en analyseerbaar te maken is onderwerp van discussie in deze sessie.

Sessie door Max Kemman en Arjan van Hessen.

Nu Digital Humanities, of eHumanities, of Humanities and Computing, een plaats hebben gekregen op de onderzoeksagenda, is er ook meer aandacht voor de integratie van digitaal onderzoek in het onderwijs. Hoe dat precies moet worden vormgegeven roept echter de nodige discussie op. Wat is nu een wenselijke manier om Humanities and Technology in het academisch onderwijs op te nemen? Wij stellen een sessie voor waarin de discussie wordt geopend over eHumanities onderwijs, waarin geïnventariseerd wordt bij welke onderwijsactiviteiten de deelnemers betrokken zijn, en waarin een aantal discussiepunten aan bod komen:

1) Wat moet iedere student leren over eHumanities?
2) Welke leerdoelen kunnen worden geformuleerd voor een specialisatie eHumanities en welke toetsvormen passen daarbij?
3) Moet eHumanities een volledig geïntegreerd component zijn van het onderwijs, of moeten er aparte cursussen voor zijn? Of is het eerste het ideaalbeeld van de toekomst en het tweede een noodzakelijke tussenstap naar een volledige integratie?
4) In welke mate moet de wetenschappelijke staf zelf worden geschoold in het ontwikkelen en toepassen van nieuwe tools? Beschikken de humanities docenten van nu over voldoende expertise om eHumanities studenten te begeleiden en te beoordelen?
5) Hoe kan samenwerking met andere disciplines als Computer Science en Computationele linguïstiek het beste vormgegeven worden?

Elise van Alphen (Universiteit voor Humanistiek)
Joost Vijselaar (Universiteit Utrecht)

De laatste jaren is in de sociale wetenschappen het gebruik van kwalitatieve data-analyse (QDA) programma’s als Atlas-ti en Nvivo ingeburgerd geraakt. Deze programma’s zijn ontwikkeld voor inhoudelijke analyse van bijvoorbeeld interviews en enquêtes met open vragen. De functies van de software zijn veelal gebaseerd op inductieve methodes van onder meer de ‘grounded theory approach’. Bij kwalitatieve benaderingen gaat het om nauwgezette tekstanalyse. De klassieke aanpak van het historische onderzoek sluit hier goed bij aan.
Softwarepakketten als ATLAS.ti en NVivo hebben – voor zover wij kunnen nagaan – desondanks nog maar weinig ingang gevonden onder historici. Toch lijken deze programma´s bij uitstek geschikt voor de analyse van bepaalde bronnen. Zo komen ze in aanmerking voor onderzoek in meer of minder grote verzamelingen van bronnen van uniforme aard, zoals brieven, patientendossiers, krantenartikelen et cetera.
In deze sessie willen wij graag de programma’s demonstreren, ervaring delen, varianten en mogelijkheden inventariseren en de specifieke historische toepassingen onderzoeken, evenals de mogelijk begrenzingen. Een belangrijke kwestie is bijvoorbeeld de vraag hoe in deze programma’s om te gaan met chronologie, waarvoor ze niet in eerste instantie zijn ontwikkeld. Mogelijk zou de sessie een startpunt kunnen vormen voor verdere samenwerking en uitwisseling rond het gebruik van kwalitatieve data-analyse software in de geschiedschrijving.

Hay Kranen (Nijmegen, 1983) is sinds 7 oktober 2013 in dienst bij de Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief in Den Haag als de eerste Nederlandse Wikipedian-in-Residence. Vanuit die functie verbindt hij de gemeenschap van Wikipedia met de medewerkers van de KB en het NA via allerhande activiteiten en projecten: introductieworkshops, beelddonaties en concrete vragen vanuit de gemeenschap.

In deze sessie zal Hay toelichten wat het betekent voor een erfgoedinstelling om een Wikipediaan in huis te halen, welke concrete resultaten er al gehaald zijn, en wat er de komende zes maanden op stapel staat. Ook zal hij ingaan op de vraag hoe de benadering van een Wikipediaan verschilt van die van de traditionele archief of bibliotheekmedewerker.

In de tweede helft van de sessie zal ook het publiek een actieve rol kunnen spelen door mee te discussiëren over de stelling: is een Wikipedian in Residence dé manier om erfgoedinstellingen te laten overleven in deze digitale 21ste eeuw?

Wetenschappelijke communicatie en discussie heeft zich meer en meer verplaatst naar het internet. In deze sessie stellen we voor de mogelijkheden te verkennen van opschaling van online communicatie en samenwerking tussen Nederlandse en Vlaamse historici met behulp van de nieuwe digitale community voor geschiedenisprofessionals Historici.nl.

Part of our work as researchers and scholars is to present our work both at conferences and elsewhere. Many of us use powerpoint for this purpose, but there are also other, altneriative presentation softwares. And Prezi is one of them.

In this session, we will try to work hands-on with the on-line Prezi interface to create a simple presentation. This session is particularly intended with people who wish to go beyond the standard slide-based presentation model. Also, if you already know about prezi, but you were put off by its seemingly complicated interface, this might be the right session for you.

‘Bedolven onder bronnen’

Bram Mellink (UvA) en Kees Ribbens (NIOD/EUR)

Sinds enkele jaren vindt grootschalige digitalisering van tekstcorpora plaats. Google Scholar, ebooks en websites zoals Library Generator zorgen voor een snelle en eenvoudige beschikbaarheid van gedigitaliseerde vakliteratuur. In online toegankelijke handschriftcollecties, kranten- en tijdschriftdatabases in binnen- en buitenland is veel materiaal beschikbaar gekomen. Hoewel veel historici in de praktijk dankbaar gebruik maken van de nieuwe mogelijkheden die deze digitalisering biedt, wordt op de diepere implicaties daarvan voor ons vakgebied eigenlijk maar weinig gezamenlijk gereflecteerd. Wat betekent het gegeven dat grote tekstcorpora, meestal full-text doorzoekbaar, beschikbaar worden gesteld? Wat zijn de consequenties voor representativiteit en ‘behapbaarheid’ van onderzoek? Wat zijn de mogelijkheden en beperkingen van digitale onderzoeksmethoden in historisch onderzoek?

Discussies over dit vraagstuk hebben zich vooralsnog voornamelijk gericht op de belofte van big data: geautomatiseerde patroonherkenning door de computer op basis van grote hoeveelheden gedigitaliseerd bronnenmateriaal. Hoewel deze methode bij sterk gestructureerde data (zoals de databases van Twitter, Facebook of Linkedin) mogelijkheden biedt, zijn wij over de toepasbaarheid van deze methode op historisch bronnenmateriaal zoals kranten, tijdschriften of Handelingen der Staten-Generaal aanmerkelijk sceptischer. De informatie in deze bronnen is beduidend minder gestructureerd en veel sterker contextafhankelijk, de structuur van het bronnenmateriaal verschilt per tijdvak en de hoeveelheid gedigitaliseerd materiaal levert an sich al sterke beperkingen op voor grootschalige data-analyse. In plaats daarvan vragen wij aandacht voor de grote mogelijkheden die digitale onderzoeksmethoden bieden op heuristisch terrein: als verkennend instrument zijn zij voor de historicus van zeer grote waarde.

Twee ontwikkelingen zijn in dit verband in het bijzonder van belang: de full text doorzoekbaarheid van bronnen en de invloed van metadata: de categorisering van bronnenmateriaal, bijvoorbeeld door toevoeging van krantentitel, datum, uitgever, enz. De volledige doorzoekbaarheid van bronnen op tekstueel niveau (t.a.v. illustraties zijn de mogelijkheden aanmerkelijk beperkter) biedt historici de mogelijkheid om, op basis van zoektermen, specifieke historische gebeurtenissen te traceren in een breed tekstencorpus. Waar het vroeger veelal noodzakelijk was om ófwel slechts een of enkele krantentitels systematisch te bestuderen of te werken met specifiek peildata, biedt het zoeken met behulp van zoektermen de mogelijkheid om over aanmerkelijk lange perioden te zoeken in meerdere kranten tegelijkertijd. Daar komt bij dat de toevoeging van metadata de mogelijkheid biedt om het bronnenmateriaal op allerlei verschillende manieren te rangschikken, wat een flexibeler omgang met de bronnen betekent. Tegelijkertijd levert het zoeken aan de hand van zoektermen belemmeringen op: het gebruik van zoektermen leidt gemakkelijk tot blikvernauwing, omdat de exacte concepten die worden ingevoerd van grote invloed zijn op het materiaal dat wordt gevonden. Naast grote mogelijkheden biedt digitaal onderzoek daardoor ook duidelijke beperkingen maar kan het evenzeer tot inspirerende reflectie leiden .

In onze beoogde workshop voor het KNHG-THATcamp willen we, op basis van bovenstaande overwegingen, een discussie op gang brengen over de vraag wat historici van digitale zoekmachines en de digitalisering van bronnenmateriaal (zouden moeten) verwachten. Momenteel wordt op zeer veel verschillende niveaus aan digitalisering gewerkt. De Koninklijke Bibliotheek lanceerde vorige maand de bètaversie van de kranten- en tijdschriftenzoekmachine Delpher, NWO financierde in het afgelopen jaar verschillende grootschalige digitaliseringsprojecten, aan de UvA wordt een Digital Humanities Center opgericht en op regionaal en lokaal niveau worden archiefstukken en kranten op steeds grotere schaal gedigitaliseerd en ontsloten. Vaste standaarden voor digitalisering ontbreken echter, waardoor de doorzoekbaarheid van bronnen en de functionaliteit van de diverse zoekmachines sterk verschilt. Daarnaast dringt zich de vraag op aan welke functionaliteit historici zelf behoefte hebben, en in hoeverre dergelijke wensen een plaats kunnen krijgen in de verdere ontwikkeling van software op dit terrein. De workshop wil op dit gebied een eerste aanzet tot discussie leveren.

Kun jij dat ene pdf-document ook nooit terugvinden, terwijl je zeker weet dat het opgeslagen is op je computer? Mendeley kan je daarbij helpen. Mendeley is een referentie-manager, maar met extra’s, zoals een pdf-organizer en groepen waarmee je literatuurtips over een bepaald onderwerp kunt delen. Zo zijn er bv. groepen voor Philosophy of Mind en Global History.

In deze workshop kun je kennismaken met Mendeley. Je hebt een laptop nodig om zelf met Mendeley aan de slag te kunnen.

Mendeley wordt ook gebruikt bij AltMetrics. Als er voldoende tijd is, kunnen we ook daar naar kijken.

[This session will be in English upon request. Please bring your laptop!]

LAB1100 heeft een digitale onderzoeksomgeving genaamd ‘nodegoat’ waarmee onderzoekers binnen de geesteswetenschappen data kunnen invoeren, beheren, analyseren en visualiseren. Centraal hierbij staat dat iedere stukje data geografische en temporele attributen heeft om altijd een zinvolle context te kunnen bieden.

Op dit moment wordt de omgeving aan de UvA gebruikt door het SPIN-instituut om correspondentienetwerken en standbeelden te kunnen analyseren en visualiseren: spinnet.eu/spintimemappings (het correspondentienetwerk kan het beste met een persoon als Jacob Grimm of Rasmus Rask benaderd worden, de standbeelden kunnen het beste op Personality of Cultural Identity gefilterd worden).

Omdat nodegoat voor ieder soort (historisch) onderzoek gebruikt zou kunnen worden, stellen wij het open voor onderzoekers in de geesteswetenschappen die hiermee zouden willen werken. Meer over de functionaliteiten van de omgeving is te lezen in dit paper: lab1100.com/cms/UPLOAD/Bree_Kessels_Trailblazing_Metadata.pdf

Tijdens de sessie zullen we samen een project opstarten in nodegoat en samen data invoeren die we direct kunnen analyseren en visualiseren. Als je zelf al data hebt die gegeocodeerd (?) en gedateerd is kunnen we je helpen om zelf deze data te visualiseren.

LAB1100 (lab1100.com/) is een onderzoeks- & softwareontwikkelingsbureau gevestigd in Den Haag en is gespecialiseerd in het bouwen van applicaties binnen de digitale geesteswetenschappen.